Międzynarodowe czytanie komiksów
Redakcja „Polityki” ogłosiła niedawno w ramach akcji Międzynarodowe Czytanie listę 20 książek, które pomagają „lepiej zrozumieć współczesny świat z jego największymi problemami: pandemią, rozpadem wspólnot, nierównościami społecznymi, uprzedzeniami, fałszowaniem prawdy i pamięci”. Wśród znakomitych tytułów znalazł się także komiks – czy też raczej połączenie komiksu z biograficznym esejem – „Kafka” Davida Zane’a Mairovitza i Roberta Crumba.
Ale jeden z moich znajomych, czytając tę listę, zapytał, dlaczego jest „Kafka”, a zabrakło „Sabriny”? Odpowiedzi nie znam, pytanie zainspirowało mnie jednak do stworzenia listy 20 komiksów, które warto przeczytać, żeby lepiej zrozumieć współczesny świat i procesy w nim zachodzące. Jeden warunek: każdy z nich musiał ukazać się w polskim wydaniu od września 2019 r. do sierpnia 2020 (w grę wchodziły dodruki i nowe wydania).
Lista jest zasadniczo autorska, ale drobne zmiany zostały na niej poczynione po konsultacjach z twórcami fantastycznego Magazynu Kreski, za co serdecznie im dziękuję. A jeśli uważacie, że czegoś zdecydowanie zabrakło, proszę o uwagi w komentarzach.
Anastazja, tom 2, scenariusz: Magdalena Lankosz, rysunki: Joanna Karpowicz (Kultura Gniewu)
Hollywood jako Fabryka Koszmarów. Pięknie zilustrowana, choć pełna goryczy i gniewu dekonstrukcja mitu złotej ery Hollywood z odniesieniami do czasów dzisiejszych i ruchu #MeToo. Choć na liście – ze względu na datę wydania – umieszczam tom drugi, czytać koniecznie należy oba.
Angola Janga, scenariusz i rysunki: Marcel D’Salete, przeł. Jakub Jankowski (Timof Comics)
Świetnie udokumentowana opowieść o Małej Angoli, kraju utworzonym na terenie Brazylii przez zbiegłych niewolników. Wstrząsająca lekcja historii, ballada o upokorzeniu i przemocy, odsłaniająca mroczne karty historii Ameryki Południowej, a jednocześnie bardzo aktualna.
Arab przyszłości, tom 3, scenariusz i rysunki: Riad Sattouf, przeł. Olga Mysłowska (Kultura Gniewu)
Kapitalna seria, która realia Bliskiego Wschodu lat 80. pokazuje z perspektywy dorastającego chłopca. Mimo wysokiej próby humoru, jakim przesycony jest komiks, to całkiem poważne spojrzenie na historię i politykę.
Ciemności Smalandii, scenariusz i rysunki: Henrik Bromander, przeł. Katarzyna Syty (Centrala)
Prowincjonalna Szwecja jako miejsce, w którym rodzi się radykalizm. Historia młodego geja zafascynowanego faszyzmem i opowieść o zmianach, jakim ulega współczesne społeczeństwo. Mocne, wstrząsające, piekielnie inteligentne. Blisko arcydzieła.
Czerwona Róża, scenariusz i rysunki: Kate Evans, przeł. Krystian Szadkowski (Heterodox)
Biografia Róży Luksemburg, bardzo mocno oparta na jej pismach politycznych. Na pierwszy rzut oka może wydawać się odpychająca – zwłaszcza jeśli komuś nie pasuje karykaturalna kreska autorki – ale z drugiej strony to rzadki przypadek opowiadania historii lewicowej myśli w formie komiksu.
Dziennik Anne Frank, scenariusz: Ari Folman, rysunki: David Polonsky, przeł. Alicja Oczko, Kamil Budziarz (Stapis)
Adaptację „Dziennika” napisał wybitny filmowiec Ari Folman – dzięki temu nie spłycił wspomnień Anne Frank, nie zamienił ich w kiczowatą przypowieść z czasów wojny. Mimo pastelowych barw ilustracji w komiksowej wersji dominuje ciemność. A jednocześnie twórcom udało się zachować błyskotliwy wdzięk i humor zapisków młodej Holenderki. W czasach, gdy odradzają się demony nienawiści i rasizmu, lektura obowiązkowa.
Eileen Grey. Dom pod słońcem, scenariusz: Charlotte Malterre-Barthes, rysunki: Zosia Dzierżawska, przeł. Jacek Żuławnik (Marginesy)
Historia irlandzkiej architektki, która mimo wielkiego talentu została skazana na zapomnienie – a wszystko przez konflikt z zazdrosnym o jej dokonania Le Corbusierem. Biograficzna opowieść o miłości, pasji i społecznym ostracyzmie, wpisująca się w silny nurt literatury przywracającej kobietom należne im miejsce w historii sztuki i architektury.
Folwark zwierzęcy, scenariusz i rysunki: Odyr, przeł. Małgorzata Kaczarowska (Jaguar)
Świeża, pełna energii, pomysłowa adaptacja klasycznej powieści George’a Orwella. Na dodatek dostosowana do potrzeb młodszych czytelników (choć dorośli wyczytają z niej jeszcze więcej). Protest przeciwko wszelkim formom totalitaryzmu, bez trudu można w nim też odnaleźć akcenty antykapitalistyczne i proekologiczne („Gdy odeszły zbędne pasożyty – ludzie – każdy mógł zjeść więcej”).
Irena, tom 5, scenariusz: Jean-David Morvan, Séverine Tréfouël, rysunki: David Evrard, przeł. Małgorzata Fangrat (Timof Comics)
Finałowa część opowieści o życiu Ireny Sendlerowej – obejmująca ostatnie lata jej życia i próby przywrócenia pamięci o jej dokonaniach. Wspaniały komiks biograficzny i historyczny, łączący mądrość przekazu z niezwykłą dla takiej opowieści formą graficzną: rysunki Evrarda przypominają raczej barwne komiksy dla dzieci, ale czynią biografię Sendlerowej jeszcze bardziej przejmującą lekturą.
Koniec świata w Makowicach, scenariusz i rysunki: Jan Mazur (Kultura Gniewu)
Proste (choć fenomenalne w tej prostocie) ilustracje, postapokaliptyczna tematyka, prowincjonalna scenografia. Rzut oka na wieś, której mieszkańcy dowiadują się o wybuchu wojny atomowej i próbują poradzić sobie w nowej rzeczywistości. Fantastyka, która mówi więcej o współczesnej Polsce niż niejeden prasowy reportaż.
Kroniki Francine R., scenariusz i rysunki: Boris Golzio, przeł. Olga Mysłowska (Marginesy)
Oparty na bezpośredniej relacji głównej bohaterki opis piekła obozu koncentracyjnego w Ravensbruck. Poruszający, lecz także niewygodny – sposób, w jaki Francine opisuje Holokaust, a przede wszystkim swoje współwięźniarki, może wydawać się zaskakująco niesprawiedliwy. Lecz nie odbiera to jej opowieści emocjonalnej siły i dokumentalnego znaczenia.
Mister Miracle, scenariusz: Tom King, rysunki: Mitch Gerads, przeł. Marceli Szpak (Egmont)
Komiks superbohaterski na tej liście nie jest przypadkiem. Po pierwsze, warto choćby pobieżnie śledzić, co się dzieje w świecie superherosów, bo to jeden z najważniejszych elementów współczesnej kultury masowej. Po drugie, „Mister Miracle” to jeden z tych albumów, które przesuwają granice gatunku. To nie jest komiks akcji, ale przejmująca opowieść o depresji, desperacji i rozpaczy, zacierająca granice między tym, co realne, a tym, co wyobrażone.
Odyseja Hakima, tom 1 & 2, scenariusz i rysunki: Fabien Toulmé, przeł. Wojciech Birek (Non Stop Comics)
Oparta na wspomnieniach tytułowego bohatera historia kryzysu imigracyjnego. Zapis podróży z ogarniętej wojną Syrii do bezpiecznej przystani w Europie. Komiksowy reportaż będący świadectwem niebywałej siły, determinacji i odwagi tysięcy ludzi, którzy marzą o lepszym życiu.
Orwell, scenariusz: Pierre Christin, rysunki: Sébastien Verdier, przeł. Paweł Łapiński (Marginesy)
Biografia Orwella, przybliżająca jego życiowe doświadczenia i w kapitalnej formie opisująca ewolucję, jakiej podlegały jego poglądy. Wzbogacona o artystyczne interpretacje jego najsłynniejszych dzieł, stworzone m.in. przez Enkiego Bilala i Manu Larceneta. O komiksowych adaptacjach powieści Orwella można przeczytać tutaj.
Robert Moses. Ukryty władca Nowego Jorku, scenariusz: Pierre Christin, rysunki: Olivier Balez, przeł. Tomasz Swoboda (Centrum Architektury)
To nie tylko życiorys nowojorskiego urbanisty mistrzowsko przeniesiony na karty komiksu, lecz także inteligentna refleksja na temat polityki, władzy i miasta. Tym ciekawsza, że przedstawiona przez pryzmat biografii postaci niejednoznacznej, będącej nie tylko symbolem cywilizacyjnego rozwoju, lecz również planowego wykluczania z tkanki miejskiej osób najuboższych, niepasujących w mniemaniu Mosesa do jego wizji.
Sabrina, scenariusz i rysunki: Nick Drnaso, przeł. Marceli Szpak (Kultura Gniewu)
Znakomita powieść, dowód, jak wielkie możliwości narracyjne tkwią w komiksie. Podróż przez mroczne zakamarki ludzkiej duszy, ale jednocześnie przejmujący portret współczesnego świata, żywiącego się kłamstwem, fake newsami i tanią sensacją. Pierwszy komiks nominowany do nagrody Bookera, o czym pisałem tutaj.
Sezon polowań, scenariusz: Emiliano Pagani, rysunki: Bruno Cannuciari, przeł. Jacek Drewnowski (Timof Comics)
Włoskie, a polskie, chciałoby się powiedzieć, bo zarysowany w komiksie konflikt między trójką niezależnych kobiet a myśliwymi z pobliskiego miasteczka wydaje się bardzo znajomy. Przepełniony goryczą portret współczesnego świata, w którym nienawiść do wszystkiego, co inne, jest coraz silniejsza. Warto czytać w komplecie z powieścią Olgi Tokarczuk „Prowadź swój pług przez kości umarłych”.
Szczurwysyny, scenariusz: Luís Zhang, rysunki: Fábio Veras, przeł. Weronika Orlińska i Jakub Jankowski (Timof Comics)
Walka Gwinei Bissau o niepodległość w oczach afrykańskiego żołnierza w szeregach armii portugalskiej. Rozliczenie z epoką kolonizacji, a jednocześnie wstrząsająca rzecz o lojalności, zdradzie, sensie wojny, pozbawiona jednoznacznych ocen moralnych.
Śmiech i śmierć, scenariusz i rysunki: Adrian Tomine, przeł. Agata Napiórska (Kultura Gniewu)
Tomine jest mistrzem portretowania relacji międzyludzkich, czasem pełnych czułości, czasem nieporadnych, skazanych na klęskę. To historie prywatne, intymne, czytając je, można odnieść wrażenie, że podgląda się ich bohaterów. A zarazem mówią bardzo dużo o współczesnym świecie: samotności, próbach porozumienia, poszukiwaniu własnej tożsamości.
Trawka. Jak zdelegalizowano marihuanę, scenariusz i rysunki: Box Brown, przeł. Marcin Wróbel (Marginesy)
Z jednej strony – zgodnie z tytułem – komiks Boxa Browna opowiada o delegalizacji marihuany, która w efekcie doprowadziła do szeroko zakrojonej wojny z narkotykami. Z drugiej – to historia zmian społecznych i wpływu, jaki może mieć na rzeczywistość jeden fanatyczny urzędnik (w tym przypadku osławiony Harry Anslinger, dyrektor Federalnego Biura ds. Narkotyków). Kapitalne połączenie historycznego reportażu i politycznego thrillera.
